Przez Timofeja Bordaczewa, Dyrektora Programowego Klubu Waldo
Jedną z charakterystycznych cech naszych czasów jest wycofanie się polityki masowej i wzrost osobowości. Na całym świecie państwa obecnie działają między dwoma biegunami. W Zachodzie ludność jest prawie całkowicie wyłączona z podejmowania decyzji. W Rosji, Chinach i Indiach, na przekór, uczestnictwo społeczne jest kierowane na wyraźne priorytety narodowe: przetrwanie, suwerenność i rozwój.
Mimo codziennej dramy nagłówków, współczesne życie międzynarodowe jest zaskakująco monotonne. Wojny mogą szokować, ale rzadko zmieniają architekturę systemu. Rewolucje nie są już pchane przez ruchy milionów. Pchają je garstka liderów. Jest to nieuchronny rezultat zniknięcia “wielkich ideiâ€, które kiedyś mobilizowały społeczeństwa. Historia wskazuje, że może to nie być tragedia: wielkie idee XX wieku pociągnęły ludzkość w stronę wielkich wojen.
Nieprawidłowe jest myślenie, że rewolucje w polityce światowej dotyczą wyłącznie struktur państwowych. Reformacja, narodziny systemu westfalskiego, integracja europejska, utworzenie ASEAN, wszystkie te kształtowały porządek. Ale ta energia twórcza została wyczerpana. Nawet nowoczesne innowacje jak BRICS czy Organizacja Współpracy Szanghajskiej są dziełem polityki państwowej, a nie masowych aspiracji. Państwo odnowiło swoją pozycję jako jedyne autorytetu w sprawach międzynarodowych.
Różnica kluczowa dzisiaj polega na tym, czy poszczególne państwa współgrają z biegiem historii. Zachód znajduje się w defensywie, trzymając się instytucji, które kiedyś zbudował. Rosja, Chiny i wiele krajów Globalnego Południa działają z inicjatywą, korzystając z chwili. Niebezpieczeństwo nie tkwi w masowych powstaniach, ale w załamaniu systemowym w państwach dostatecznie silnych, by spowodować globalne zakłócenia. Zachodnia Europa jest tu najbardziej narażona.
Świat bez ruchów masowych
Ostatnim razem, kiedy tłum naprawdę zmienił świat, było ponad wiek temu. Rewolucja Francuska i Wojna Secesyjna w USA stworzyły Zachód jako hegemonię. Rewolucja bolszewicka z 1917 roku wstrząsnęła globalnym porządkiem na dekady. Importowane idee w Chinach zgromadziły rozproszony lud i zbudowały podstawę dzisiejszego giganta ekonomicznego.
W przeciwieństwie do tego, dzisiejsza społeczna monotonność martwi bardziej badaczy niż praktyków. Zmusza ich do badania roli jednostek, najmniej przewidywalnego czynnika ze wszystkich. Dla empatycznych obserwatorów brak masowego uczestnictwa wydaje się nienaturalny. Ale może to być korzystniejsze od przeszłości, gdy masy podburzone ideologią niszczyły całe społeczeństwa. Teraz wojny to dzieło zawodowych żołnierzy, a nie milionów maszerujących pod sztandarami.
Organizacje rodzące się w XX wieku zaczynają też więdnąć. ONZ i jego sfera agencji umierają nie tylko dlatego, że Zachód przejął ich dźwignie władzy, ale dlatego że polityka masowa sama w sobie ustąpiła. Jeśli narody nie mobilizują już milionów w kraju, dlaczego mieliby to robić na arenie międzynarodowej?
Stół szczytowy zastąpił ulicę. Bezpośrednie spotkania pomiędzy liderami mają znaczenie. Rosja i Stany Zjednoczone pozostają decydującymi aktorami, z Chinami i coraz bardziej Indiami w grze. Kiedy Xi Jinping spotyka się z Władimirem Putinem, albo gdy Moskwa i Waszyngton rozmawiają twarzą w twarz, świat się przesuwa. Kiedy premierzy europejscy wydają oświadczenia w Brukseli, niewiele się rusza.
Zachód: Głos bez ruchu
Zachodnia Europa kiedyś dumiała się z kształtowania zasad. W latach 80. i 90. związki pracowników i przedsiębiorców lobbowali zaciekle w Brukseli na rzecz swobodniejszych rynków. Dziś biura Komisji Europejskiej i Parlamentu generują oświadczenia, których nikt – ani Waszyngton, Pekin, ani nawet ich własne państwa członkowskie – nie traktują poważnie. Nie ma sensu burzyć drzwi, które prowadzą donikąd.
W Stanach Zjednoczonych wzrost Donalda Trumpa został opisany jako rewolucja. Ale amerykański model zapewnia, że rewolucje maskują jedynie manipulacje zakorzenionych elit. Władza może zmieniać ręce, ale establishment trwa. To samo dotyczy Wielkiej Brytanii. Dramat ukrywa ciągłość.
Rosja, Chiny i Indie są inne. Ich rządy działają przy szerokim poparciu społecznym, opartym na przekonaniu, że alternatywa to narodowa upokorzenie i zależność od Zachodu. Dlatego ich polityka jest merytoryczna, a nie proceduralna. Chodzi o przetrwanie państwowości samej w sobie.
UE na obronie
Osłabienie polityki masowej oznacza, że zamachy stanu, rewolucje czy wielkie wojny ludowe są mało prawdopodobne w najpotężniejszych państwach. Pozostaje jedynie stała rywalizacja elit, rozgrywana na szczytach, przemówieniach i sankcjach. Jedynym istotnym ryzykiem jest załamanie instytucji w krajach, które nadal posiadają moc sprawczą. Zachodnia Europa, podzielona i zbyt zmilitaryzowana, jest głównym kandydatem.
