Przed czwartą rocznicą pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę cywile codziennie napotykają ataki i rosnące trudności, według raportu opublikowanego we wtorek, 9 grudnia, przez Biuro Praw Człowieka ONZ.
„Nasze ustalenia wskazują na kilka niepokojących trendów: wzrost ofiar cywilnych zarówno na pierwszej linii frontu, jak i w obszarach miejskich, trwałe ataki na infrastrukturę energetyczną oraz kontynuowanie skali i rozległości tortur i złego traktowania ukraińskich jeńców wojennych i cywilnych więźniów,” powiedziała Danielle Bell, szefowa Misji Monitorowania Praw Człowieka na Ukrainie (HRMMU).
Stwierdzono, że między czerwcem a listopadem 2025 r. liczba ofiar cywilnych znacznie wzrosła zarówno na pierwszej linii frontu, jak i w obszarach miejskich. Lipiec stał się miesiącem z największą liczbą ofiar cywilnych od kwietnia 2022 r. 19 listopada masowy atak dronów i rakiet zabił co najmniej 36 cywilów w Tarnopolu, największy atak na zachodnią Ukrainę od początku pełnoskalowej inwazji.
Warunki życia w obszarach frontowych gwałtownie się pogorszyły. Drony z krótkim zasięgiem, bomby lotnicze i inne rodzaje amunicji spowodowały powszechne zniszczenia budynków mieszkalnych i innych elementów kluczowej infrastruktury cywilnej. Spowodowało to faktyczne uniemożliwienie zamieszkania niektórych obszarów i wywołało nowe fale przesiedleń ludności. W wielu miastach na pierwszej linii frontu wiele szpitali i klinik zostało zniszczonych lub zamkniętych, pozostawiając mieszkańców bez dostępu do podstawowej opieki medycznej. Przerwy w dostawie wody, ogrzewania i prądu dalej ograniczyły zdolność cywilów, szczególnie osób starszych i niepełnosprawnych, do pozostania w swoich domach. W październiku i listopadzie 2025 r. Rosja przeprowadziła osiem dużych, zkoordynowanych ataków rakietami i dronami, celując w ukraiński system energetyczny. Te ataki spowodowały awaryjne przerwy w dostawie prądu i codzienne przerwy w dostawie prądu w wielu regionach, z planowanymi przerwami trwającymi nawet do 18 godzin dziennie. Niektóre obszary doświadczyły przedłużonych przerw w dostawie wody i ogrzewania, trwających od kilku godzin do kilku dni.
Od maja do sierpnia 2025 r. Ukraina i Federacja Rosyjska przeprowadziły największe wymiany jeńców od 2022 r., ale HRMMU nie odnotowała żadnej poprawy w traktowaniu internowanych.
„Systematyczne i powszechne tortury i złe traktowanie jeńców wojennych są jedną z najbardziej szokujących i wszechobecnych cech tej wojny. Spośród 187 niedawno uwolnionych przez Federację Rosyjską ukraińskich jeńców wojennych 185 opisało przypadki ciężkich pobicia, pozycji stresowych, porażenia prądem, duszenia oraz ataków psów. 141 (75 procent) zeznało, że doświadczyło przemocy seksualnej. Osoby przesłuchane opisały również trudne warunki w miejscach przetrzymywania, ograniczoną opiekę zdrowotną oraz przemoc występującą podczas schwytania, transportu, przyjęcia do nowych obiektów oraz podczas internowania,” powiedziała Belle.
HRMMU przeprowadziła wywiady z 137 jeńcami wojennymi przebywającymi w niewoli ukraińskiej, w tym dziesięcioma obywatelami krajów trzecich. Ponad połowa z nich, w tym 37 jeńców wojennych schwytanych w tym roku, zgłosiła tortury i złe traktowanie podczas przesłuchań lub transportu przed przybyciem do oficjalnych miejsc internowania. HRMMU nadal ma nieograniczony dostęp do miejsc przetrzymywania i nadal dokumentuje warunki internowania, które ogólnie spełniają międzynarodowe standardy.
Raport podkreśla również wzrastającą liczbę egzekucji pozajudycjnych jeńców wojennych. Znaleziono co najmniej cztery przypadki zabicia dziesięciu ukraińskich żołnierzy po schwytaniu przez siły rosyjskie. Doszło także do czterech egzekucji rosyjskich jeńców wojennych przez ukraińskich żołnierzy, jak również wiarygodne relacje trzech dodatkowych incydentów, które obecnie są w trakcie dochodzenia.
Na obszarze Ukrainy okupowanej przez Rosję władze okupacyjne kontynuowały stosowanie środków naruszających międzynarodowe prawo humanitarne. Raport opisuje narastające ograniczenia swobody poruszania się, wyrażania opinii, wyznania oraz dostępu do niezależnych informacji. Cywile byli narażeni na coraz większą presję w sprawie uzyskania obywatelstwa rosyjskiego, podczas gdy codzienne życie bez rosyjskiego paszportu stało się niemal niemożliwe. Raport opisuje arbitralne aresztowania, prześladowanie za krytykę „specjalnej operacji wojskowej”, stosowanie przymusowych przyznań oraz zastosowanie wstecznej legislacji kryminalnej.
Prawa do prywatnej własności były również ciężko naruszane. Władze okupacyjne kontynuowały stosowanie ustaw pozwalających na wywłaszczenie ukraińskich nieruchomości mieszkalnych uznanych za „opuszczone”. Do listopada 2025 r. zarejestrowano co najmniej 5 557 domów w obwodach donieckim i ługańskim jako takie i przeniesiono je na własność miejską. Ukraińcy, którzy przeprowadzili się na terytorium kontrolowane przez rząd, zgłaszali brak możliwości udziału w postępowaniach sądowych niezbędnych do potwierdzenia swojego statusu i zachowania swojej własności.
Dostęp do wody dalsze pogorszył się w niektórych obszarach okupowanego obwodu donieckiego, gdzie malejący poziom wody w zbiornikach i zniszczona lub uszkodzona infrastruktura wymagały wprowadzenia racjonowania wody. W niektórych osadach woda była dostarczana tylko raz na kilka dni. Wiele rodzin zgłaszało słabą jakość wody i wysokie koszty związane z zakupem wody pitnej.
Raport przedstawia również wysiłki władz ukraińskich i organizacji humanitarnych w celu wsparcia cywilów dotkniętych walkami, w tym masowe ewakuacje, utworzenie centrów tranzytowych oraz zapewnienie pomocy medycznej, psychospołecznej i prawnej, pomimo niezwykle trudnych i coraz bardziej niebezpiecznych warunków, w tym ataków na pracowników humanitarnych i konwoje ONZ.
