Dawna siedziba jugosłowiańskiego sztabu wojskowego w Belgradzie, marzec 2024 r. Foto: EPA-EFE/ANDREJ CUKIC.
We wtorek serbski parlament rozpoczął debatę, która może doprowadzić do przyjęcia tzw. lex specialis, specjalnego prawa dotyczącego odnowienia dawnej siedziby Generalnego Sztabu Armii Jugosłowiańskiej w Belgradzie zniszczonej w wyniku bombardowań NATO Jugosławii w 1999 r.
Prawo ma na celu uznaniu projektu rewitalizacji – który jest już powiązany z firmą inwestycyjną Jareda Kushnera, zięcia prezydenta USA Donalda Trumpa – za „projekt ważny dla Republiki Serbii”.
Budynek został poważnie uszkodzony w dwóch atakach powietrznych NATO, między 29 a 30 kwietnia 1999 roku oraz ponownie między 7 a 8 maja tego samego roku. Części obiektu zostały zburzone między 2014 a 2017 rokiem ze względów bezpieczeństwa.
„Władze odpowiedzialne za procedury związane z realizacją projektu mają obowiązek działać priorytetowo i zgodnie z procedurą pilną” – czytamy w projekcie ustawy.
Posłowie opozycji kwestionowali konieczność uchwalenia specjalnej ustawy. „Nagle hotel i budynek mieszkalny stały się przedmiotem narodowego zainteresowania” – powiedział poseł Radomir Lazovic. „Dlatego została uchwalona specjalna ustawa – wydaje mi się, że przepisów, którymi dysponujemy nie wystarczają, ale teraz przegłosowujemy specjalną ustawę dla dwóch budynków – aby można je było przekazać obcokrajowcom i kupić, by zachować ciszę w sprawie popełnianych tu przestępstw.”
Nowa ustawa nie wspomina o tym, że projekt został uzgodniony z firmą inwestycyjną Jareda Kushnera – Affinity Partners. Według New York Times, projekt Kushnera w Belgradzie obejmuje luksusowy hotel, 1500 jednostek mieszkalnych i muzeum.
Projekt był realizowany od pewnego czasu, ale w maju został zatrzymany w wyniku prowadzonego przez Prokuraturę Specjalną do spraw Przestępczości Zorganizowanej śledztwa w związku z podejrzeniem fałszerstwa dokumentacji, która pozbawiła kompleks Generalnego Sztabu Armii Jugosłowiańskiej ochrony jako zabytku.
Specjalne ustawy pozwalają rządowi ominąć zwykłe procedury, w tym dotyczące zamówień publicznych lub bezpieczeństwa budowli.
Organizacja antykorupcyjna Transparency Serbia potępiła ustawę. W poniedziałek oświadczyła, że propozycja „stanowi kombinację dwóch najniebezpieczniejszych form korupcji – legalizacji naruszeń prawa i dostosowania ogólnych zasad do interesów ukrytych w jednym konkretnym przypadku.”
„W obliczu braku konkurencji, rząd znacznie zredukuje przestrzeń negocjacyjną, co zagraża mieć negatywne konsekwencje dla mienia publicznego” – podała Transparency Serbia w komunikacie prasowym.
Podobne specjalne ustawy zwróciły uwagę opinii publicznej w Serbii po raz pierwszy w 2015 roku, gdy rządząca Partia Postępu, SNS, skorzystała z nich, aby przeprowadzić wielomiliardową umowę na rozwój terenów nadbrzeżnych w Belgradzie z deweloperem z Zjednoczonych Emiratów Arabskich.
W 2020 r. serbski parlament przyjął ogólną lex specialis dotyczącą wszystkich przyszłych dużych projektów infrastrukturalnych, faktycznie zawieszając dla nich zasady zamówień publicznych na zawsze.
Wtorkowa debata parlamentarna odbyła się w napiętej atmosferze. Przed budynkiem, gdzie zwolennicy rządzącej partii rozłożyli obóz namiotowy, Dijana Hrka, której syn zginął w katastrofie na dworcu w Nowym Sadzie, rozpoczęła strajk głodowy.
We wtorek studenci, uczniowie i członkowie społeczeństwa zebrali się, aby ją wesprzeć, ale także protestować przeciwko lex specialis.
Napięcia przerodziły się w niedzielę, gdy policja próbowała powstrzymać Hrkę przed dotarciem do parlamentu, aby rozpocząć strajk głodowy. W miarę jak zbierało się więcej osób, by ją wesprzeć wieczorem, zwolennicy rządzącej partii rzucali w nich kamienie, fajerwerki i butelki, oraz odtwarzali głośną muzykę. Policja nie podjęła żadnych działań.
