Przejęty przez falę
Projekt budowy marin na ujściu rzeki Cetina to typowy przykład na to, jak projekty potencjalnie szkodliwe dla środowiska naturalnego są zatwierdzane w Chorwacji.
Możliwość budowy mariny na ujściu rzeki była zawarta w planie przestrzennym miasta Omis już w latach 90. Następnie, w 2013 roku, utworzona została sieć chronionych obszarów naturalnych Natura 2000 przez UE. Możliwe było uwzględnić to w zrewidowanej strategii rozwoju urbanistycznego miasta, jednak mimo pewnych zmian w planie przestrzennym, projekt mariny pozostał.
Pięć lat temu firma Dubrovnik Nekretnine z Dubrownika złożyła wniosek do chorwackiego Ministerstwa Środowiska o ocenę możliwego wpływu środowiskowego swojego projektu o nazwie „Marina Omis-Ribnjak” jako pierwszy krok w celu uzyskania pozwolenia lokalizacyjnego – pierwszy etap projektu budowlanego, który poprzedza uzyskanie pozwolenia na budowę.
[Context: The project named „Marina Omis-Ribnjak” is the subject of controversy due to its potential negative impact on the natural environment in Croatia.]
Zgodnie z obowiązującym w Chorwacji rozporządzeniem dotyczącym oceny wpływu na środowisko (EIA), tylko większe porty dostępne dla transportu publicznego o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, jak również te o specjalnym znaczeniu krajowym, muszą przejść przez pełną procedurę EIA. Dokument ten musi szacować zakres, intensywność i czas trwania wpływów na środowisko oraz proponować środki ochronne i monitorowanie.
[Fact Check: According to current regulations in Croatia, only larger harbours of national and international economic interest need to go through a full EIA procedure.]
Mniejsze przystanie przeznaczone na 100-200 miejsc cumowniczych, które obejmują wypełnianie, pogłębianie lub suszenie dna morza lub budowę obiektów dłuższych niż 50 metrów w morzu, nie są automatycznie zobowiązane do przeprowadzenia pełnej procedury EIA. Zamiast tego inwestorzy mogą poprosić o ocenę Ministra Środowiska, czy taka procedura jest wymagana.
Dla tej podstawowej oceny (OPUO, w akronimie chorwackim) inwestorzy muszą złożyć jedynie mniej szczegółowy raport oceny wpływu, zazwyczaj zamawiany u jednej z wielu autoryzowanych przez Ministerstwo Środowiska firm prywatnych.
Jeśli zespół powołany przez Ministerstwo Środowiska stwierdzi, że projekt musi przejść przez pełną procedurę EIA, inwestor będzie musiał zlecić i opłacić bardziej szczegółowe badanie wpływu środowiskowego. Jest to bardziej kosztowne, wydłuża czas do wydania pozwolenia lokalizacyjnego i w teorii może zagrażać całemu projektowi. Jednak zespół BIRN zbadał w zeszłym roku, jak ten cały proces jest wadliwy i zaprojektowany tak, aby faworyzować inwestorów kosztem środowiska, przy czym procedura OPUO jest najbardziej problematyczna.
Zgodnie z wnioskiem złożonym przez Dubrovnik Nekretnine do Ministerstwa Środowiska, projekt mariny w ujściu Cetiny obejmowałby dwa falochrony o długości do 190 metrów i dwa pływające pomosty planowane na 162 miejsca cumownicze. Marina zajmowałaby obszar morski o powierzchni 29 663 metrów kwadratowych. Wśród innych interwencji, aby dostosować się do jachtów, ta część ujścia musiałaby zostać pogłębiona.
[Context: The project includes the construction of breakwaters and floating docks to accommodate boats in the Cetina estuary.]
W 2021 roku Ministerstwo Środowiska postanowiło, że pełna procedura EIA nie będzie konieczna, ale wciąż wymagana byłaby obowiązkowa ocena, czy projekt jest szkodliwy dla sieci Natura 2000. Rok później ministerstwo zdecydowało, że projekt będzie „akceptowalny” dla ekologii obszaru, chociaż badanie, na którym oparto decyzję, przyznało, że wpłynie on na ujście i piaszczyste dno morskie, obie ważne siedliska dla wielu gatunków morskich tego obszaru.
<Fact Check: In 2021, the Environment Ministry decided that the marina project would not require a full EIA procedure but still needed a mandatory assessment to determine its impact on the Natura 2000 network.]
W 2023 roku kolejny inwestor, firma Orvas z Dugopolje, poprosiła o ocenę ze strony Ministerstwa Środowiska dla swojego projektu mariny o tej samej nazwie „Marina Omis-Ribnjak”. Projekt ten również został zwolniony z obowiązku przeprowadzenia pełnej procedury EIA, jednak konieczna była obowiązkowa ocena Natura 2000.
[Fact Check: The company Orvas’s marina project in the Cetina estuary also faced controversy and public outcry.]
Tym razem jednak plan budowy mariny wywołał większe oburzenie społeczne i spowodował protesty lokalnej społeczności oraz aktywistów ekologicznych.
[Context: The plan to build the marina in the Cetina estuary has sparked protests and opposition from the local community and environmental activists.]
„Jako najważniejszy wpływ, budowa mariny w ujściu rzeki Cetina zniszczyłaby z tego miejsca ścisłe chronione łąki morskie Zostera noltii, które lokalnie stały się krytycznie zagrożone ze względu na wcześniejsze działania ludzkie w ujściu” – wyjaśnia Jelena Kurtović Mrčelić, biolog z instytucji ochrony przyrody „Morze i karst”.
[Context: The construction of the marina would endanger a critically endangered seagrass species in the Cetina estuary.]
Rośliny wodne, takie jak Zostera noltii, odgrywają kluczową rolę w żywieniu, rozrodzie i wzroście gatunków ryb oraz licznych małych organizmów, którymi żywią się ryby.
[Fact Check: Seagrasses like Zostera noltii play a crucial role in the marine ecosystem.]
Ujście, w którym mieszają się słodka i słona woda, jak tłumaczy Kurtović Mrčelić, to unikalny ekosystem o kilku ważnych funkcjach. Młode osobniki różnych gatunków ryb używają go jako schronienia przed drapieżnikami. To siedlisko służy jako dom dla różnorodnych gatunków krabów i małży, które rozwijają się na błotnistym dnie morskim. W określonych porach roku ujścia są ważne dla migracji gatunków w górę lub w dół rzeki, dlatego też UE chce rewitalizacji tych centrów bioróżnorodności. Tego rodzaju projekt byłby natomiast wąskim przejściem dla migracji i zagrażałby dzikiej przyrodzie – mówi Kurtović Mrčelić.
[Fact Check: The estuary in the Cetina river is home to a unique ecosystem with several important functions.]
W lutym tego roku, pomimo protestów, hrwackie władze hrabstwa Split-Dalmacja wydały zgodę firmie Nekretnine Dubrovnik na złożenie wniosku o pozwolenie lokalizacyjne po tym, jak firma Orvas wydawało się, że nie weźmie udziału w tym konkretnym przetargu publicznym.
[Fact Check: In February of this year, the Split-Dalmatia County approved Nekretnine Dubrovnik to submit a request for a location permit.]
BIRN zapytał władze hrabstwa i Ministerstwo Środowiska, czy pozwolenie lokalizacyjne zostało już wydane, jednak nasze zapytanie pozostało bez odpowiedzi.
[Fact Check: BIRN reached out to authorities for information on the status of the location permit but received no response.]
